PAN AMSTERDAM. De jaarlijkse kunst, antiek en design beurs in de Rai. Dit jaar bezocht ik ‘m voor het eerst. Ik moest een drempel over, en niet zo’n kleintje ook. Als links georiënteerde ex-student/schrijver/intellectueel met twee master titels op zak koesterde ik een schaamteloos elitaire afkeer van massabeleving, burgervermaak en de kitscherige wansmaak van de nouveau riche. Alles wat ook maar in de buurt kwam van een beurs/braderie/jaarmarkt vermeed ik als een schurftige hond. Carrière en vastgoedmarkt. Vakantie, kunst en autobeurzen. Kamasutra en HISWA. Ik wilde er nog niet dood gevonden worden. Met de Huishoudbeurs als absoluut dieptepunt en verpersoonlijking van de hel op aarde.

Maar wat schetste mijn verbazing toen ik onder het motto Ken uw vrienden, maar uw vijanden beter met gezonde weerzin op een zondagmiddag een kijkje besloot te nemen in de keuken van de duivel.

Ja, bij ingang F van het Rai paviljoen, ingeklemd tussen de lange stroom nieuw geld bezoekers met hun bakfietskinderen (die op schoot bij Sinterklaas de Goedheiligman met een bekakt Kinderen-voor-Kinderen-stemmetje vragen: Sinterklaas, bent u nou gewoon zo rijk als mijn papa of wordt u gesponsord?), voelde ik me een verdwaalde Feyenoorder die in de Arena per ongeluk in het F-Side vak belandt.

Ja, ik betrad een über blank bolwerk waar de well-to-do – oud bankdirecteuren en top notch advocaten, Gooise vrouwen en abonnementhouders-voor-het-leven van het Concertgebouworkest – zich verlustigden aan peperduur ingegraveerd antiek glaswerk, handgemaakte Engelse hangklokken en kitscherige landschapsschilderijtjes voor in hun Bloemendaalse villa of 17e eeuwse familiegrachtenpand, in de loop der eeuwen bij elkaar verdiend door slavenhandel, VOC mentaliteit en gesjoemel op de beurs.

Maar een gesoigneerde heer op leeftijd (in antraciet grijs maatpak, geschoren en geknipt, ruikend naar de betere eau de toilette, Paisley oker sjaal om de hals geknoopt) bood me bij de ingang zijn toegangskaartje aan tegen zwaar gereduceerde prijs, en wees me allervriendelijkste de weg naar de garderobe. Ondanks de zondagse drukte en het gedrang bij de meer dan 100 galerie stands was de ene bezoeker nog voorkomender dan de ander. Galeriehouders namen zonder uitzondering uitgebreid de tijd mijn vragen enthousiast en vakkundig te beantwoorden, al kon een kind zien dat de eind 19e eeuwse aquarel Aan het middagmaal in het Burgerweeshuis te Amsterdam van Nicolaas van der Waay en de facsimile van een Francis Bacon schilderij à 17.000 euro lichtjaren buiten mijn budget vielen. En in het comfortabele restauratiegedeelte paste de fruitige afdronk van de sauvigon blanc perfect bij de heerlijke quiche Lorraine, vers uit de bio oven.

Daarom een impressie van PAN Amsterdam 2014 in vier beelden. Leve de beurs. Leve onze stinkend rijke medemens. Leve de wereld buiten de eigen comfort zone.

1) Ronald Dupont, “City Center II”. Erg Richter-esk, deze optische illusie (is het een geschilderde foto of een gefotoshopt schilderij?). Aandachtstrekker op de beurs. Met een bezoekster naast mij discussieerde ik over de vraag of de (nageschilderde) foto genomen was in de Londense City of in New York. Vanwege het brede trottoir, het on-Engelse terrasje op de voorgrond en de afwezigheid van rode dubbeldeksbussen gokten we op Big Apple. Parijs kwam ook nog even voorbij, maar op het wegdek voor de rechterbus, voor het zebrapad, staat “only” onder de pijl geverfd. Any other suggestions?

2) I love my origami. Stilleven op de gastentafel in de galerie stand “Oranda Jin” van Jon & Senne de Jong. Een oase van rust te midden van de beursdrukte. Fraaie collectie van Japanse gebruiksvoorwerpen (thee kommen, Kyoto porselein) en natuurschilderingen op geschept papier en zijde. Duizend kraanvogels vouwen voor geluk wanneer iemand trouwt, is een oude Japanse gewoonte. Deze is voor jou, LL (you know who you are). Van Cool J.

Een detail van “Olofskapel aan de Zeedijk” van Cornelis Springer  (1817-1891). Mannen en paard staan volgens het begeleidende naambordje voor café/herberg ‘In ’t Aepjen’. Volgens sommigen hebben we de oud Nederlandse uitdrukking “in de aap gelogeerd zijn” (moderne versie: you are fucked) te danken aan dit Amsterdamse café op de Zeedijk. In ”t Aepjen’ kwamen regelmatig dieven en misdadigers over de vloer. Dus als een gast werd beroofd of anderszins onjuist bejegend, was het al gauw van “O, jij hebt zeker in de Aap gelogeerd’. De rest is geschiedenis. Zou je zeggen. Ware het niet dat café ‘Het Aapje’ aan de Zeedijk volgens de website van het Genootschap Onze Taal pas in de jaren tachtig geopend werd, en de uitdrukking veel ouder is. In de stadsarchieven staat bovendien niet vermeld dat het pand vroeger ooit een herberg zou zijn geweest. Dus toch een broodje aap?

Ik heb wel eens horen zeggen dat het kapitalistische systeem waarin wij leven een monster is, juist omdat het gruwelijk goed is in het geraffineerd absorberen van alle kritische tegengeluiden (Occupy, underground, avant-garde). Voorbeeld 1: Naomi Klein (je weet wel, van de antiglobalisten bijbel No logo en, meer recentelijk, van het climate change boek This changes everything (“verander nu voordat het klimaat alles verandert”)) mag aanschuiven bij een belangrijk CEO overleg over de reductie van CO2 uitstoot, maar naar haar luisteren ho maar. Voorbeeld 2: punk, new wave en metal zijn van origine anti-establishment muziek/lifestyle stromingen. Als je nu de H & M binnenloopt is een zwart-grijze new wave outfit, een bijbehorend punkkapsel en een bijpassend Metallica of Motorhead shirt helemaal de bom. Het liefst met een vol getatoeëerde arm en tribal oorbel erbij. Want ook al loop je uit eigen vrije wil mee met de hippe massa, ergens in de verte ben je ook die vrijgevochten zeeman, die oer Maori en potentieel gevaarlijke jongen van de straat die overal schijt aan heeft.

Zeggen dat je tegen het systeem bent, is jezelf erdoor laten definiëren. Vlak bij uitgang van PAN hing bovenstaand logo. SHOP YOUR PAIN AWAY. In gesprek met twee passerende dames werden we het er niet over eens. Is dit een cynische, Occupy-achtige protestleus tegen de decadentie van de markteconomie? Of het zalvende doktersrecept verstrekt aan hysterische huisvrouwen bij de ingang van de Bijenkorf tijdens de hoogmis van het kapitalisme, de Drie Dwaze dagen?

Jij mag het zeggen.